Kim ngân hoa hay cây kim ngân là dược liệu ý nghĩa rất lớn về mặt y học, là cây thuốc quý được ứng dụng trong nhiều bài thuốc Đông y. Tác dụng của Kim ngân hoa đã được cả y học cổ truyền và hiện đại chứng minh.
1. Tổng quan về dược liệu Kim ngân hoa
- Tên khoa học: Lonicera japonica
- Tên gọi khác: Nhẫn đông, Song hoa, Nhị hoa, Mật ngân hoa, Ngân hoa thán, Tế ngân hoa, Thổ ngân hoa, Tỉnh ngân hoa, ….
- Thuộc họ: Kim ngân (Caprifoliaceae)
- Bộ phận dùng làm dược liệu: Nụ hoa (chủ yếu), thân và cành.
- Tính vị, quy kinh: Vị ngọt, đắng, tính hơi hàn. Quy vào kinh phế, vị, tâm, tỳ.
Đặc điểm sinh trưởng
Kim ngân Hoa là loại cây dây leo, thân quấn, có thể dài tới 10m hoặc hơn. Thân non có màu xanh lục nhạt, có lông mịn, khi già chuyển sang màu nâu đỏ nhạt, nhẵn, có vân. Lá hình trứng dài hay hình mũi mác, mọc đối hoặc mọc vòng 3 lá một, hai mặt lá đều phủ lông mịn.
Hoa kim ngân mọc ở các kẽ lá, mỗi cuống 2 hoa. Hoa hình ống xẻ hai môi, môi lớn lại xẻ thành 3-4 thuỳ nhỏ. Hoa khi mới nở có màu trắng, sau 1 thời gian chuyển sang màu vàng vì vậy hoa có tên gọi là kim ngân (kim là vàng, ngân là bạc). Hoa có mùi hương dễ chịu. Quả có hình cầu, đen mọng.
Cây kim ngân sinh trưởng và phát triển nhanh vào mùa đông, nên còn có tên gọi khác là Nhẫn đông (nghĩa là chịu đựng mùa đông).
Phân bố
- Thế giới: Kim ngân hoa có nguồn gốc từ khu vực Đông Á, được tìm thấy nhiều ở các nước Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam,….
- Việt Nam: Cây mọc tự nhiên ở các vùng núi Cao Bằng, Bắc Giang, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Hòa Bình, Thanh Hóa, Lào Cai, Nghệ An, Hà Tĩnh, …
Thu hoạch và sơ chế
Kim ngân hoa thường được thu hái vào mùa hạ khi hoa sắp nở. Nụ hoa sau khi được thu hái đem sấy khô hoặc xông sinh rồi phơi khô. Bảo quản nơi khô ráo, tránh mốc, mọt.
Thành phần hoạt chất trong Kim ngân hoa
Hoa kim ngân chứa các hoạt chính như flavonoid, saponin, tinh dầu và một số thành phần khác:
Kim ngân hoa chứa nhiều hoạt chất kháng viêm, kháng virus, có lợi cho sức khoẻ
- Nhóm Flavonoid: Luteolin, luteolin-7-glucoside.
- Hợp chất saponin: Có nhiều trong cành và lá.
- Tinh dầu hoa kim ngân chứa: α-pinen, geraniol, carvacrol, eugenol
- Axit chlorogenic: có nhiều trong hoa, rễ, thân và lá với hàm lượng lần lượt 6%, 1,4%, 0,9% và 2,6%.
3. Tác dụng dược lý của Kim ngân hoa
Theo y học cổ truyền:
- Kim ngân hoa có tính vị, quy kinh: Cam, hàn, vào các kinh phế, vị, tâm.
- Kim ngân hoa có công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, tán phong nhiệt.
- Chủ trị một số bệnh như: Cảm mạo phong nhiệt, ôn bệnh phát nhiệt, ung nhọt, ban sởi, mày đay, lở ngứa, nhiệt độc huyết lị.
Theo y học hiện đại:
Tác dụng kháng khuẩn
Kim ngân hoa có phổ kháng khuẩn rộng, giúp ức chế mạnh đối với nhiều loại vi khuẩn gây bệnh như: tụ cầu khuẩn, trực khuẩn ho gà, liên cầu khuẩn, phế cầu khuẩn, trực khuẩn thương hàn, trực khuẩn lỵ shiga, mủ xanh, bạch cầu…. cùng một số loại nấm ngoài da và virus cúm Spirochete.
Tác dụng kháng viêm, kháng virus
Kim ngân hoa với tác dụng làm giải nhiệt, giảm chất xuất tiết, làm tăng tác dụng thực bào của bạch cầu nhờ đó kháng viêm, kháng virus.
Công trình nghiên cứu mới nhất về Kim ngân hoa bởi TS Phùng Tuấn Giang – Chủ tịch Viện Nghiên cứu phát triển y dược cổ truyền Việt Nam, được báo Lao động trích đăng (ngày 27/7/2021) cho thấy, MIR2911 (một microRNA) hoạt chất được phát hiện trong kim ngân hoa có khả năng ức chế virus cúm khi liên kết với mRNA. Reserpine có trong dịch chiết Kim ngân hoa cũng cho thấy đã ức chế sự nhân lên của virus SARS-CoV ở nồng độ không độc.
Tác dụng chống lao, tác dụng trên đường huyết, chuyển hoá chất béo…
Kim ngân hoa có tác dụng tốt trong việc chuyển hoá lipid, làm hạ nồng độ cholesterol trong máu. Đặc biệt, Axit chlorogenic trong Kim ngân hoa giúp tăng khả năng chuyển hoá chất béo, tốt cho việc giảm cân, ổn định huyết áp cho người thừa cân, béo phì, mỡ máu cao.
Ngoài ra Kim ngân hoa còn có tác dụng tốt cho mắt, từng được dùng cho những trường hợp kết mạc viêm mạn, giác mạc loét. Trong điều trị bệnh nhiễm khuẩn, dịch chiết Kim ngân hoa cũng giúp cho những bệnh nhân viêm phổi cấp nặng, mắc khuẩn lỵ, viêm ruột thừa cải thiện tích cực.
4. Một số bài thuốc từ cây dược liệu Kim Ngân Hoa
Kim ngân hoa là một dược liệu quý được y học cổ truyền ứng dụng từ xa xưa và đến ngày nay vẫn giữ nguyên giá trị. Nhiều bài thuốc được ghi lại trong sách cổ vẫn được áp dụng và mang lại nhiều lợi ích cho sức khoẻ.
Một số bài thuốc từ Kim ngân hoa đến ngày nay vẫn được áp dụng
Bài thuốc chữa mụn nhọt, mẩn ngứa, một số trường hợp dị ứng
- Đơn thuốc: Kim ngân 6g (nếu là hoa) hoặc 12g (nếu là cành lá).
- Bào chế: Đem dược liệu sắc với 100ml nước, còn 10ml. Có thể thêm đường vừa đủ ngọt. Người lớn ngày uống 2-4 liều như trên (20-40ml thuốc sắc), trẻ nhỏ 1-2 liều (10 – 20ml thuốc sắc).
Bài thuốc Ngân kiều tán (chứa Kim ngân hoa) chữa ôn bệnh, sốt, cảm
- Đơn thuốc: Hoa kim ngân (40g), liên kiều (40g), kinh giới tuệ (16g), cát cánh (24g), đạm đậu xị (20g), bạc hà (24g), ngưu bàng tử (24g), đạm trúc diệp (16g).
- Bào chế: Tất cả dược vị đem sấy khô tán bột, có thể thành viên. Ngày uống 1 – 2 lần, mỗi lần uống 12g bột.
Bài thuốc Kim ngân hoa chữa ban sởi:
- Đơn thuốc: Hoa kim ngân (30g), cỏ ban (30g).
- Bào chế: Đem các dược vị còn tươi, giã nhỏ, thêm nước, gạn uống hoặc có thể phơi khô, sắc uống.
Bài thuốc chữa viêm phổi:
- Đơn thuốc: Kim ngân hoa, huyền sâm, sinh địa (mỗi vị 20g), địa cốt bì, mạch môn, sa sâm (mỗi vị 16g), hoàng liên (12g), xương bồ (6g).
- Bào chế: Sắc với nước, uống ngày một thang.
Bài thuốc chữa viêm gan nhiễm virus (ngũ linh thang gia giảm):
- Đơn thuốc: Kim ngân (16g), nhân trần (20g), xa tiền (16g), phục linh và ý dĩ (mỗi vị 12g), trư linh, đại phúc bì, trạch tả (mỗi vị 8g).
- Bào chế: Đem các vị thuốc sắc với nước. Chia uống ngày một thang.
Bài thuốc chữa sốt xuất huyết:
- Đơn thuốc: Kim ngân hoa, rễ cỏ gianh (mỗi vị 20g), cỏ nhọ nồi (16g), liên kiều, hoàng cầm (mỗi vị 12g), chi tử (8g)
- Bào chế: Đem thuốc sắc. Chia uống ngày một thang
- Nếu người bệnh sốt kèm khát nước thêm: huyền sâm, sinh địa (mỗi vị 12g). Sốt cao thì thêm: tri mẫu (8g)
Bài thuốc chữa mụn nhọt:
- Đơn thuốc: Kim ngân hoa (20g), bồ công anh (16g), liên kiều, hoàng cầm, gai bồ kết, (mỗi vị 12g), bối mẫu 8g, trần bì (6g), cam thảo (4g).
- Bào chế: Đem các vị thuốc sắc với nước. Uống ngày một thang.
Lưu ý: Kim ngân hoa là dược liệu tính hàn, người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy không phải do nhiệt, ra mồ hôi lạnh cẩn thận khi dùng các bài thuốc chứa Kim ngân hoa. Người mụn nhọt âm tính hoặc sau khi vỡ mủ, khí lực yếu, mủ trong không nên dùng.
(Các bài thuốc tham khảo từ: Dược điển Việt Nam IV; Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam tập 1, 2; Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam)
Các bài thuốc có chứa kim ngân hoa như bài thuốc Ngân kiều tán đã được nhiều đơn vị nghiên cứu và bào chế theo công nghệ hiện đại mang lại hiệu quả cao trong việc hỗ trợ điều trị bệnh và bảo vệ sức khoẻ con người.
Tư vấn cảm cúm 24/7 AZ 