Tìm hiểu từ A-Z về bệnh ho gà: Nguyên nhân, triệu chứng & cách điều trị

Trong những năm gần đây, số ca mắc bệnh ho gà đang có dấu hiệu quay trở lại tại nhiều khu vực trên thế giới, trong đó có cả Việt Nam. Đặc biệt, đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất chính là trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người lớn chưa tiêm đủ vắc xin.

Vậy ho gà là gì, nguy hiểm ra sao, và có cách nào điều trị hiệu quả? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ từ A đến Z về bệnh ho gà một cách dễ hiểu, gần gũi nhưng vẫn chính xác về mặt y học.

Ho gà là gì?

Bệnh ho gà là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra. Bệnh này lây lan mạnh qua đường hô hấp, gây ra những cơn ho dữ dội, kéo dài từng tràng, kèm theo tiếng “rít” đặc trưng khi hít vào – đây chính là đặc điểm giúp phân biệt ho gà với các loại ho thông thường.

Ai có nguy cơ cao mắc bệnh ho gà?

• Trẻ em chưa tiêm đủ vắc xin, đặc biệt dưới 1 tuổi.

• Người lớn chưa tiêm nhắc lại vắc xin ho gà sau nhiều năm.

• Phụ nữ mang thai không tiêm Tdap.

• Người sống trong môi trường đông đúc, tiếp xúc gần với người bệnh.

Nguyên nhân và con đường lây nhiễm

Tác nhân gây ra bệnh ho gà là vi khuẩn Bordetella pertussis. Đây là loại vi khuẩn dễ lây lan trong không khí thông qua:

• Giọt nước bọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.

• Tiếp xúc gần gũi với người nhiễm bệnh.

  
  
  

• Dùng chung vật dụng cá nhân như khăn mặt, cốc nước với người nhiễm bệnh.

Đặc biệt, vi khuẩn này có thể tồn tại trong không khí trong vài giờ, khiến khả năng lây nhiễm càng cao, nhất là ở trẻ nhỏ.

Dấu hiệu và triệu chứng của ho gà

Bệnh ho gà thường phát triển qua nhiều giai đoạn khác nhau, các giai đoạn của bệnh ho gà:

Giai đoạn ủ bệnh (7 – 10 ngày)

Trong giai đoạn này, người bệnh chưa có triệu chứng rõ rệt. Vi khuẩn đã xâm nhập vào cơ thể và bắt đầu phát triển trong đường hô hấp. Vì không có biểu hiện cụ thể, người bệnh thường không biết mình đã nhiễm bệnh và có thể vô tình lây lan cho người khác.

Giai đoạn khởi phát (1 – 2 tuần)

Đây là giai đoạn đầu tiên mà triệu chứng ho gà bắt đầu xuất hiện. Tuy nhiên, biểu hiện khá nhẹ và dễ nhầm với cảm lạnh, bao gồm:

• Ho khan từng tiếng.

• Hắt hơi, sổ mũi.

• Sốt nhẹ hoặc không sốt.

• Mệt mỏi, chán ăn.

Giai đoạn toàn phát (2 – 4 tuần)

Đây là giai đoạn điển hình nhất của bệnh ho gà, với đặc điểm nổi bật là những cơn ho kéo dài từng tràng, sau đó là tiếng “rít” rõ ràng khi hít vào – giống như tiếng “gà gáy”, cũng là lý do tên bệnh ra đời.

Các triệu chứng phổ biến:

• Ho dồn dập thành từng cơn, không thể kiểm soát.

• Mỗi cơn ho kéo dài từ 15 giây đến hơn 1 phút.

• Sau mỗi cơn ho, người bệnh khó thở, đỏ mặt, chảy nước mắt, thậm chí nôn.

• Cảm giác kiệt sức sau cơn ho.

Ở trẻ sơ sinh, triệu chứng có thể không rõ rệt. Trẻ có thể không ho nhưng lại ngừng thở đột ngột, tím tái, cực kỳ nguy hiểm nếu không phát hiện sớm.

Giai đoạn hồi phục

Các cơn ho bắt đầu giảm dần về mức độ và tần suất, người bệnh dần hồi phục thể trạng. Tuy nhiên, ho có thể kéo dài dai dẳng trong nhiều tuần (gọi là “giai đoạn ho kéo dài hậu nhiễm”), nhất là sau khi vận động mạnh, thay đổi thời tiết hoặc tiếp xúc với môi trường lạnh.

Biến chứng của bệnh ho gà

Mặc dù bệnh ho gà ban đầu có thể chỉ giống như một cơn ho dai dẳng thông thường, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng – đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Biến chứng ở trẻ nhỏ – nguy hiểm không nên chủ quan

Trẻ nhỏ, nhất là những bé dưới 6 tháng tuổi, là đối tượng dễ gặp biến chứng nhất vì hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Một số biến chứng thường gặp bao gồm:

• Viêm phổi: Đây là biến chứng phổ biến nhất và cũng là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ bị ho gà.

• Ngưng thở, tím tái.

• Co giật và tổn thương não.

• Nôn sau ăn, sụt cân, mất nước.

Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2014, có khoảng 24,1 triệu ca mắc ho gà và 160.700 ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn cầu. 

Biến chứng ở người lớn

Dù hiếm gặp hơn, nhưng người lớn mắc bệnh ho gà – đặc biệt là người cao tuổi hoặc người có bệnh nền – cũng có thể gặp những biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài:

• Gãy xương sườn: Nghe có vẻ lạ nhưng có thật! Những cơn ho mạnh, liên tục trong nhiều ngày có thể làm nứt hoặc gãy xương sườn.

• Rách cơ bụng, chảy máu mắt mũi.

• Mất ngủ, mệt mỏi kéo dài, giảm chất lượng cuộc sống nghiêm trọng.

• Viêm phế quản mãn tính.

Một nghiên cứu tại Úc từ năm 2015–2019 cho thấy tỷ lệ mắc ho gà ở người từ 50 tuổi trở lên dao động từ 57,6 đến 91,4 ca trên 100.000 người, với tỷ lệ cao nhất ở nhóm tuổi 50–64. ​

Chẩn đoán bệnh ho gà như thế nào?

Khi một người, đặc biệt là trẻ nhỏ hoặc người lớn tuổi, có triệu chứng ho theo cơn, dữ dội, có tiếng rít khi hít vào hoặc nôn sau ho thì bạn nên nghĩ ngay đến khả năng mắc bệnh ho gà. Việc chẩn đoán đúng và sớm sẽ giúp điều trị kịp thời và tránh được nhiều biến chứng nguy hiểm.

Phương pháp chẩn đoán xét nghiệm PCR dịch mũi họng

Xét nghiệm PCR dịch mũi họng là phương pháp nhanh và chính xác nhất hiện nay để phát hiện vi khuẩn Bordetella pertussis. Bác sĩ sẽ dùng que tăm bông lấy mẫu dịch từ mũi hoặc họng, sau đó đưa đi xét nghiệm sinh học phân tử.

Ưu điểm:

• Phát hiện sớm, kể cả khi bệnh chỉ mới khởi phát.

• Kết quả thường có trong 1–2 ngày.

Điều trị ho gà: Những gì bạn cần biết

Bệnh ho gà có thể điều trị tại nhà không? Câu trả lời là: CÓ, nhưng chỉ trong một số trường hợp nhẹ và cần có sự theo dõi chặt chẽ từ nhân viên y tế.

Sử dụng kháng sinh

Trong điều trị ho gà, kháng sinh là phương pháp điều trị chính nhằm tiêu diệt vi khuẩn Bordetella pertussis. Kháng sinh có hiệu quả cao nhất nếu được sử dụng trong 2 tuần đầu kể từ khi khởi phát triệu chứng.

Các loại kháng sinh thường được bác sĩ kê đơn gồm:

• Azithromycin

• Clarithromycin

• Erythromycin

Kháng sinh không làm cơn ho giảm ngay lập tức, nhưng sẽ rút ngắn thời gian lây lan và giảm nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.

Lưu ý: Tuyệt đối không tự ý mua và dùng kháng sinh, vì việc dùng sai thuốc có thể gây kháng thuốc, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.

Điều trị và chăm sóc ho gà tại nhà: Khi nào là an toàn?

Bạn có thể điều trị bệnh ho gà tại nhà nếu:

• Người bệnh trên 1 tuổi, không thuộc nhóm nguy cơ cao.

• Triệu chứng ho gà nhẹ, không có dấu hiệu khó thở, nôn liên tục, tím tái.

• Có sự theo dõi định kỳ của bác sĩ, hướng dẫn rõ ràng về việc chăm sóc.

Hướng dẫn chăm sóc tại nhà:

• Cho nghỉ ngơi nhiều, tránh kích thích mạnh có thể gây ho liên tục

• Giữ không gian sống sạch sẽ, thông thoáng, tránh khói bụi

• Bổ sung nhiều nước, nước ấm giúp làm dịu họng

• Chế độ ăn dễ tiêu: cháo, súp, đồ ăn mềm, chia làm nhiều bữa nhỏ

• Tránh thực phẩm kích ứng cổ họng: đồ lạnh, cay, chiên rán

• Có thể tham khảo dùng thêm mật ong, gừng, chanh hấp để làm dịu ho – với trẻ trên 1 tuổi (trẻ nhỏ tuyệt đối không dùng mật ong)

Khi nào cần nhập viện ngay?

Việc điều trị tại nhà không còn an toàn khi xuất hiện các dấu hiệu sau:

Trẻ dưới 6 tháng tuổi – nhóm dễ gặp biến chứng nặng

Cơn ho kéo dài gây nôn ói nhiều lần, không ăn được

Xuất hiện dấu hiệu khó thở, tím tái, ngưng thở từng lúc

Người bệnh mệt lả, mất nước, ngủ li bì, không đáp ứng điều trị tại nhà

Trong những trường hợp này, nhập viện sớm là bắt buộc để được hỗ trợ thở oxy, truyền dịch và theo dõi biến chứng thần kinh hoặc phổi.

Phòng ngừa bệnh ho gà như thế nào?

Phòng ngừa bệnh ho gà là yếu tố then chốt để giảm tỷ lệ mắc và ngăn ngừa bùng phát dịch trong cộng đồng.

Tiêm vắc xin phòng ho gà

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ (0–6 tuổi)

• Mũi 1: Khi trẻ 2 tháng tuổi

• Mũi 2: Khi trẻ 3 tháng tuổi

• Mũi 3: Khi trẻ 4 tháng tuổi

• Mũi nhắc 1: Khi trẻ 18 tháng tuổi

• Mũi nhắc 2: Khi trẻ 4–6 tuổi

Các vắc xin sử dụng phổ biến bao gồm:

• ComBE Five (5 trong 1): Bạch hầu, ho gà, uốn ván, Hib, viêm gan B

• Pentaxim (5 trong 1): Bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib

• Hexaxim và Infanrix Hexa (6 trong 1): Bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib, viêm gan B

Trẻ vị thành niên (7–15 tuổi)

Miễn dịch từ các mũi tiêm ban đầu có thể giảm dần theo thời gian. Do đó, cần tiêm nhắc để duy trì hiệu quả bảo vệ:

Mũi nhắc: Khi trẻ 9–15 tuổi

Các vắc xin sử dụng:

• Tetraxim (4 trong 1): Bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt

• Boostrix hoặc Adacel (3 trong 1): Bạch hầu, ho gà, uốn ván

Người lớn

Miễn dịch với ho gà có thể suy giảm sau khoảng 10 năm. Vì vậy, người lớn cần tiêm nhắc định kỳ:

• Mũi nhắc: Mỗi 10 năm

Vắc xin sử dụng:

• Boostrix hoặc Adacel (3 trong 1): Bạch hầu, ho gà, uốn ván

Phụ nữ mang thai

Phụ nữ mang thai nên tiêm vắc xin để bảo vệ cả mẹ và bé:

• Thời điểm tiêm: Tuần 27–36 của thai kỳ

• Vắc xin: Tdap (Bạch hầu, ho gà, uốn ván)

Việc tiêm trong thai kỳ giúp truyền kháng thể từ mẹ sang con, bảo vệ trẻ sơ sinh trong những tháng đầu đời khi chưa đủ tuổi tiêm chủng.

Biện pháp phòng ngừa tại cộng đồng và trong gia đình

Ngoài tiêm vắc xin, việc duy trì vệ sinh và kiểm soát lây nhiễm cũng rất quan trọng để phòng ngừa bệnh ho gà:

• Cách ly người bệnh: Người bị ho gà nên cách ly ít nhất 5 ngày kể từ khi bắt đầu dùng kháng sinh, tránh tiếp xúc với trẻ nhỏ và người chưa tiêm phòng.

• Đeo khẩu trang khi ho, hắt hơi.

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.

• Vệ sinh không gian sống, mở cửa thông thoáng, lau chùi vật dụng thường xuyên.

• Tránh tụ tập đông người nếu đang có biểu hiện nghi ngờ như ho kéo dài.

Ho gà là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Việc nhận biết sớm triệu chứng, điều trị đúng cách và tiêm phòng đầy đủ là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe. Hãy chủ động phòng ngừa và đừng chủ quan với bất kỳ cơn ho kéo dài nào!

Lê Thị Hồng Mai – Nhiên viên 10 năm kinh nghiệm công ty GGAZ

Nguồn tham khảo: 

Whooping Cough (Pertussis)
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15661-whooping-cough-pertussis