Tìm hiểu từ A-Z về ho có đờm: Nguyên nhân, dấu hiệu, cách điều trị & phòng ngừa

Ho có đờm là một triệu chứng rất thường gặp trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt vào thời điểm giao mùa hoặc khi môi trường sống bị ô nhiễm. Nhiều người thường xem nhẹ tình trạng này, cho rằng chỉ cần vài viên thuốc ho là đủ. Tuy nhiên, ho có đờm đôi khi lại là dấu hiệu cảnh báo cho những vấn đề nghiêm trọng hơn về đường hô hấp.

Hãy cùng tìm hiểu toàn diện về nguyên nhân, triệu chứng, cách chữa trị và phòng ngừa tình trạng này một cách khoa học, dễ hiểu và thiết thực nhất.

Ho có đờm là gì?

Ho có đờm là tình trạng cơ thể đẩy ra ngoài một lượng chất nhầy (gọi là đờm) từ trong cổ họng hoặc phổi thông qua hành động ho. Đây là một phản xạ tự nhiên của hệ hô hấp nhằm làm sạch đường thở, loại bỏ các yếu tố gây hại như vi khuẩn, bụi bẩn, khói thuốc hay chất kích thích từ môi trường.

Mặc dù ho có đờm thường gây khó chịu, nhưng đờm có vai trò quan trọng trong hệ thống phòng thủ tự nhiên của cơ thể. Chất nhầy này được tạo ra để:

• Bẫy và vô hiệu hóa các tác nhân gây bệnh.
• Bảo vệ niêm mạc đường hô hấp khỏi bị khô.
• Loại bỏ các hạt bụi và chất gây kích ứng.

Tuy nhiên, khi sản xuất quá nhiều đờm hoặc đờm thay đổi màu sắc, mùi và kết cấu, đó có thể là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang chống lại tình trạng bệnh lý cần được quan tâm.

Tất tần tật nguyên nhân gây ho có đờm bạn nên biết

Nhiễm trùng đường hô hấp trên

• Cảm lạnh thông thường: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây ho có đờm. Ban đầu, bạn có thể chỉ bị ho khan, nhưng sau 2-3 ngày, ho có đờm sẽ xuất hiện. Đờm thường có màu trắng đục hoặc trong suốt, và tình trạng ho có đờm này thường kéo dài 7-10 ngày rồi tự khỏi.
• Viêm xoang: Viêm nhiễm các xoang gây hội chứng chảy mũi sau, dẫn đến kích thích họng và ho có đờm. Đờm thường đặc, có cảm giác dịch chảy xuống cổ họng và kèm đau đầu vùng mặt.

• Viêm họng: viêm niêm mạc họng làm tăng tiết chất nhầy, gây ho có đờm, đau rát họng, khó nuốt và có thể sưng hạch cổ.

Nhiễm trùng đường hô hấp dưới

• Viêm phế quản cấp: do virus Influenza, RSV hoặc vi khuẩn gây viêm và phù nề phế quản, dẫn đến tăng tiết đờm (trắng, vàng hoặc xanh), ho kéo dài 2–3 tuần, đặc biệt vào buổi sáng.

• Viêm phổi: do vi khuẩn hoặc viru tổn thương phế nang khiến đờm đặc, có thể có màu rỉ sắt, kèm sốt cao, khó thở, đau ngực và thở nhanh.

• Lao phổi: gây ho có đờm kéo dài >3 tuần, đôi khi có máu, kèm sốt nhẹ về chiều, ra mồ hôi đêm và sụt cân. Đặc trưng là tổn thương hang lao trên phim X-quang phổi.

• Viêm phổi do SARS-CoV-2 (COVID-19): gây viêm lan tỏa hai phổi, biểu hiện ho có đờm, sốt, mệt mỏi, khó thở, mất vị giác và khứu giác, có thể diễn tiến nhanh thành suy hô hấp.

  
  
  

Bệnh phổi mạn tính

• Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): đặc trưng bởi viêm phế quản mạn và khí phế thũng do hút thuốc hoặc tiếp xúc khói bụi. Ho có đờm dai dẳng (trắng, xám hoặc nâu), thường nặng vào buổi sáng, kèm khó thở tiến triển.

• Hen phế quản có đờm: đường thở bị viêm mạn tính gây tiết đờm dính, ho có đờm, nhất là khi nhiễm trùng phối hợp.

• Giãn phế quản (bẩm sinh hoặc mắc phải sau viêm phổi, lao…): gây tích tụ đờm số lượng lớn, đờm đặc, có mùi hôi, dễ tái phát nhiễm trùng.

• Xơ nang: bệnh di truyền làm đặc chất nhầy đường thở, gây ho có đờm mạn tính từ nhỏ, dễ nhiễm trùng hô hấp tái phát, kèm suy dinh dưỡng và chậm phát triển.

Rối loạn ngoài hô hấp

• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): acid trào ngược kích thích niêm mạc họng, gây viêm tăng tiết đờm, ho có đờm về đêm hoặc sau ăn, kèm nóng rát sau xương ức và vị chua trong miệng.

Yếu tố môi trường và lối sống

• Hút thuốc lá: gây kích ứng phế quản, tăng tiết nhầy. Ho có đờm màu xám/nâu vào sáng sớm là điển hình.

• Ô nhiễm không khí: khói bụi, khí công nghiệp, PM2.5 làm tổn thương niêm mạc, dẫn đến ho có đờm kéo dài.

• Dị ứng (phấn hoa, lông thú…): phản ứng viêm dị ứng đường hô hấp có thể gây hội chứng chảy mũi sau, dẫn đến ho có đờm, đặc biệt buổi sáng.

• Thời tiết lạnh hoặc ẩm: làm rối loạn chức năng lông chuyển, tăng sản xuất chất nhầy và giảm đào thải đờm.

Dấu hiệu nhận biết và phân loại ho có đờm

Màu sắc của đờm cung cấp thông tin quan trọng về nguyên nhân gây bệnh:

• Đờm trong/trắng: Thường gặp trong trường hợp dị ứng hoặc cảm lạnh nhẹ, không nhất thiết do nhiễm khuẩn.
• Đờm vàng/xanh: Thường là dấu hiệu của nhiễm trùng do vi khuẩn, vì các tế bào bạch cầu đang chống lại vi khuẩn làm đờm đổi màu.
• Đờm có máu: Có thể là dấu hiệu của tình trạng nghiêm trọng như viêm phổi nặng, lao, hoặc các bệnh lý phổi khác cần được thăm khám ngay.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

• Khó thở nghiêm trọng
• Ho ra máu
• Đau ngực dữ dội
• Sốt cao trên 39°C
• Ho có đờm kéo dài trên 3 tuần
• Ho tái phát thường xuyên không rõ nguyên nhân

Đối tượng cần đặc biệt lưu ý:

• Trẻ em dưới 5 tuổi
• Người cao tuổi trên 65 tuổi
• Người có bệnh nền như tiểu đường, bệnh tim mạch, hoặc suy giảm miễn dịch

Phương pháp điều trị ho có đờm

Thuốc kháng sinh

Kháng sinh chỉ được chỉ định khi ho có đờm do nhiễm khuẩn, thường khi đờm có màu vàng hoặc xanh kèm theo sốt. Các loại kháng sinh thường dùng:

• Amoxicillin
• Azithromycin
• Levofloxacin

Lưu ý khi sử dụng kháng sinh:

• Uống đủ liều và đủ thời gian điều trị
• Không tự ý dùng kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ
• Thông báo cho bác sĩ nếu có dấu hiệu dị ứng thuốc

Thuốc giảm ho và long đờm

Các thuốc long đờm giúp làm loãng đờm, dễ dàng tống xuất ra ngoài, như:

• N-acetylcysteine
• Ambroxol
• Bromhexine
• Dextromethorphan: Giảm phản xạ ho

Các biện pháp điều trị tại nhà

Các bài thuốc từ thảo dược Việt Nam:

• Gừng, chanh, mật ong: Kết hợp giúp giảm ho và long đờm hiệu quả
• Lá húng chanh, rau diếp cá: Nấu nước uống giúp long đờm, giảm viêm
• Nước sắc lá xông: Giúp thông đường thở và làm loãng đờm
• Trà gừng mật ong: Thái nhỏ gừng tươi, đun sôi với nước, để nguội bớt và thêm mật ong
• Nước chanh ấm: Pha nước cốt chanh với nước ấm và mật ong

Thực phẩm nên dùng:

• Súp gà nóng: Giúp làm loãng đờm và cung cấp dinh dưỡng
• Thực phẩm giàu vitamin C: Cam, quýt, ổi
• Nước ép trái cây và rau củ tươi
• Thức ăn mềm, dễ tiêu hóa

Thực phẩm nên tránh:

• Đồ uống lạnh
• Thực phẩm cay nóng có thể gây kích ứng
• Sữa và các sản phẩm từ sữa (đối với một số người)
• Đồ ăn chiên rán, nhiều dầu mỡ

Các biện pháp hỗ trợ khác

Giữ đủ độ ẩm: Uống nhiều nước ấm giúp làm loãng đờm và dễ tống xuất ra ngoài.

Hít thở hơi nước ấm:

• Xông hơi nước nóng với vài giọt tinh dầu bạc hà hoặc euclyptus
• Tắm nước ấm để giảm nghẹt mũi và làm loãng đờm

Nghỉ ngơi đầy đủ: Cơ thể cần thời gian để phục hồi, do đó hãy đảm bảo ngủ đủ giấc và tránh hoạt động gắng sức.

Cách phòng ngừa ho có đờm

Thay đổi lối sống

• Bỏ thuốc lá: Hút thuốc là nguyên nhân chính gây ho có đờm mạn tính. Bỏ thuốc sẽ cải thiện đáng kể tình trạng này.
• Tăng cường tập thể dục: Hoạt động thể chất vừa phải giúp tăng cường hệ miễn dịch và cải thiện chức năng phổi.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề hô hấp và khiến ho có đờm khó điều trị hơn.

Tăng cường hệ miễn dịch

• Chế độ ăn uống cân bằng: Đảm bảo đủ dinh dưỡng từ các nhóm thực phẩm chính, đặc biệt là rau xanh và trái cây.
• Bổ sung vitamin và khoáng chất: Vitamin C, vitamin D, Kẽm và selenium giúp tăng cường miễn dịch hỗ trợ chức năng miễn dịch tối ưu
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo ngủ 7-8 giờ mỗi đêm để cơ thể có thời gian phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch.

Bảo vệ môi trường sống

• Sử dụng máy lọc không khí trong nhà
• Thường xuyên mở cửa sổ để không khí lưu thông
• Tránh các chất gây kích ứng như khói, hóa chất tẩy rửa mạnh
• Giặt ga trải giường thường xuyên để giảm mạt bụi
• Hạn chế tiếp xúc với lông thú cưng nếu bạn bị dị ứng
• Vệ sinh nhà cửa thường xuyên
• Rửa tay thường xuyên với xà phòng
• Đeo khẩu trang ở nơi đông người
• Tránh tiếp xúc gần với người bệnh

Ho có đờm là triệu chứng phổ biến nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt khi có các dấu hiệu bất thường về màu sắc, kết cấu đờm hoặc khi ho có đờm kéo dài. Hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết đúng dấu hiệu và áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp sẽ giúp bạn kiểm soát hiệu quả tình trạng này.

Nếu ho có đờm kéo dài trên 3 tuần, đi kèm với các triệu chứng nghiêm trọng như khó thở, ho ra máu hoặc sốt cao, hãy thăm khám bác sĩ ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Câu hỏi thường gặp (FAQs)

1. Ho có đờm kéo dài bao lâu thì cần đi khám bác sĩ?

Nếu ho có đờm kéo dài trên 3 tuần mà không cải thiện, hoặc nếu ho trở nên nặng hơn, bạn nên đi khám bác sĩ. Đặc biệt khi có các triệu chứng đi kèm như sốt cao, khó thở, hoặc ho ra máu.

2. Đờm có màu vàng hoặc xanh có phải lúc nào cũng cần dùng kháng sinh?

Không nhất thiết. Mặc dù đờm vàng hoặc xanh thường là dấu hiệu của nhiễm khuẩn, nhưng quyết định dùng kháng sinh cần dựa trên đánh giá tổng thể của bác sĩ về tình trạng bệnh. Việc lạm dụng kháng sinh có thể dẫn đến kháng thuốc.

3. Các loại thực phẩm nào giúp làm loãng đờm?

Một số thực phẩm giúp làm loãng đờm bao gồm:

• Gừng, tỏi, nghệ
• Cam, chanh và các loại trái cây giàu vitamin C
• Thực phẩm cay nhẹ như ớt
• Trà thảo mộc như húng chanh, bạc hà

4. Tại sao ho có đờm thường nặng hơn vào buổi sáng?

Ho có đờm thường nặng hơn vào buổi sáng vì đờm tích tụ trong đường hô hấp qua đêm khi bạn nằm ngang. Khi thức dậy và thay đổi tư thế, cơ thể cố gắng đẩy đờm tích tụ ra ngoài.

5. Người bị hen suyễn có nên sử dụng thuốc long đờm không?

Người bị hen suyễn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc long đờm. Một số thuốc long đờm có thể gây kích thích đường hô hấp và làm trầm trọng thêm tình trạng hen suyễn ở một số người.

Lê Thị Hồng Mai – Nhiên viên 10 năm kinh nghiệm công ty GGAZ

Nguồn tham khảo: Tổng hợp.